کودکان را به کتابخوانی عادت دهیم؛ که این تا آخر عمر همراهشان خواهد بود. این فردی که شما تربیت می‌کنید، چند صباح دیگر یک استاد است، یک مدیر فعال است، یک کارشناس برجسته است. او را آنجوری تربیت کنید که با همت بلند پرورش پیدا کند.
فاطمه محمد صالحی- خیلی وقت‌ها این جمله‌ها را می‌شنویم که «تعداد بیکارها زیاد است» و در عین حال هر روز شاهد رشد قارچ گونه پاساژها و بازارهایی هستیم که قرار است پاتوق اجناس خارجی باشند و به‌دنبالش تشویق به مصرف بیشتر و بیشتر.
اما در همین شرایط هم زنان و مردان کارآفرین زیادی وجود دارند که راضی به مصراف گرایی و تن‌پروری نیستند. با وجود این همانقدر که دولت و نظام آموزشی کشور باید به حل این مشکل دقت کنند، توجه بیشتر خانواده‌ها هم به تربیت بچه‌هایی که بیش از روحیه مصرف‌گرایی عادت به تولیدگری دارند مفید است. کارآفرین‌ها نه‌تنها خود زندگی موفقی دارند بلکه با تولیدگری برای جامعه هم ایجاد اشتغال و رشد می‌کنند. اما برای اینکه بتوانید بچه‌ها را کارآفرین و تولیدگر تربیت کنید باید از امروز و دوران کودکی آنها به فکر باشید. آنچه می‌خوانید شیوه‌های عملی برای ایجاد روحیه کارآفرینی در بچه‌ها با تاکید بر توصیه‌های رهبر عزیزمان است.
عادت به فکر کردن
«آیت‌الله خامنه‌ای: کودک از اول کودکی باید عادت کند به فکر کردن، عادت کند به خردورزی.»
1- فکری که بخواهد آماده یادگرفتن مهارت، خلاقیت و حل مسئله شود، اول باید سالم باشد. اگر سبک زندگی خانواده به سمتی برود که در آن استفاده از غذای ناسالم و بی‌برنامگی در تغذیه و استفاده از فست فودها به‌خاطر کمبود زمان رایج باشد و از علاقه بچه‌ها به استفاده بیش از حد از تلویزیون و بازی‌های دیجیتال استقبال شود تا بزرگ‌ترها به کارهایشان برسند، چه مغز سالم و با انرژی‌ای باقی خواهد ماند که از آن توقع ایده خوب، تشخیص درست و کارآفرینی هم داشته باشیم؟
2- مغز هم مانند هر عضو دیگری از بدن، اگر بیکار بماند و موضوعی برای فکر کردن، انتخاب کردن، رد کردن، پیگیری و…نداشته باشد، رو به ضعف می‌رود. پس بهتر است گاهی برخی از مسائل خانه، مثل تنظیم وقت برنامه‌های یک هفته، حساب و کتاب ساده یک خرید و تهیه لیست مایحتاج یخچال و کشف علت زیاد آمدن پول برق را به بچه‌ها بسپارید تا علاوه بر حس بزرگی، به آنها تمرین فکری بدهید.
3- قدرت حل مسئله بچه‌ها را با ایجاد انگیزه تقویت کنید. دقت کرده‌اید که وقتی بچه‌ها گرسنه‌اند کلی ایده به شما پیشنهاد می‌دهند که چطور عصرانه درست کنید؟ و یا اینکه کجای خانه خوراکی مخفی شده‌ای وجود دارد؟ پس، از موضوعات جذاب معما و مسئله بسازید تا آنها را به فکر کردن وادار کنید؛ مثلا با پول کمی که موجود است چطور باید برنامه‌ریزی کنند که بتوانند یکی از وسایل مورد علاقه خود را بخرند؟
4- اگر به زندگی افراد موفق، کارآفرین و مخترع را که نگاه کنید اغلب رد پای کمبود‌ها و نیاز‌ها را پیدا می‌کنید. اجازه دهید تا بچه‌ها طعم «نه» شنیدن از روزگار و تلاش برای رسیدن به نیازشان را بچشند.
بردباری
«آیت‌الله خامنه‌ای: یکی از چیزهایی که ما در تعاملات اجتماعی احتیاج داریم، روحیه بردباری است.برای همین است که در اخلاق اسلامی اینقدر حلم ذکر شده است.»
داشتن بچه‌های کارآفرین آنقدر نعمت بزرگی است که هر پدر و مادری نمی‌تواند به‌راحتی فقط آرزوی داشتن چنین فرزندی را بکند. برای ایجاد صفت‌های لازم کارآفرینی در فرزندان، اول بزرگ‌ترها باید بردبار باشند تا توان تلاش درازمدت برای ایجاد صفت‌های لازم کارآفرینی در فرزندان را به‌دست بیاورند. بچه‌ها هم نیازمند روحیه صبر و بردباری‌اند تا فکر یک شبه پولدار شدن آنها را مایوس نکند یا با یک شکست در کارشان، ناامیدی آنها را از پا درنیاورد. برای اینکه بتوانید صبر و بردباری را در بچه‌ها تقویت کنید از این راه‌ها غافل نشوید:
برای صبرآموزی جو خانواده را آرامش‌بخش و با رفتارهای آرام و خونسردانه و مهربانانه همراه کنید. برخوردهای تند، عجولانه و همراه با عصبانیت مخالف رشد صبر و بردباری در خودتان و بچه‌هاست.
ایجاد روحیه صبر، نیازمند برنامه‌هایی است که تحمل زمان را برای بچه‌ها آسان کند. از بازی‌های فکری، نگهداری گیاهان و حیوانات کمک بگیرید تا در فضایی شاد بچه‌ها رفتارهای منظم و زمانمند را بیاموزند.
بازی‌های پانتومیم، تمرکزی، معماها و کارهای هنری نقش خوبی در صبور شدن دارند.
مراقب تشویق‌ها و نوع برآورده کردن خواسته بچه‌ها هم باشید. بخشی از نیاز فرزندان را سریع انجام دهید. برخی را به زمان مشخص دیگری موکول کنید اما در انجام آن خوش‌قول بمانید اما نیازهای غیرضروری را قاطعانه رد کنید تا بچه‌ها تحملشان بالا برود.
خودباوری
«آیت‌الله خامنه‌ای: باید کودک را از آغاز دارای اعتماد به نفس باور به هویت خود بار بیاوریم. البته این مخصوص کودکان دبستانی نیست؛ در دبیرستان هم همین است.در دانشگاه هم همین است. این خودباوری را تزریق کردن و به‌وجود آوردن یکی از کارهای اصلی است.»
خودباوری قبول شایستگی‌های خود است. فردی که خود را منحصر به فرد، توانا و محترم بداند، می‌تواند از وابسته بودن و نیازمند دیگران بودن رها شود و به فکر خدمت رسانی به جامعه و کارآفرینی بیفتد.
برای ایجاد روحیه خودباوری در فرزندان، فقط تحسین و تشویق کافی نیست. هرچه به بچه‌ها کمک کنید تا موفقیت‌های بیشتری را تجربه کنند، باور به موفقیت آنها بیشتر می‌شود. باور به توانا بودن فرزندتان، تأثیر مستقیمی در رفتار شما با او خواهد داشت. در زندگی «هوندا» مؤسس کارخانه بزرگ هوندا می‌خوانیم «پدرش در کودکی دائم به او می‌گفته است که من مطمئنم تو مرد بزرگی خواهی شد». هوندا می‌گوید سال‌ها بعد هر وقت دچار مشکلی می‌شدم، حرف پدرم توان مرا برای تلاش بیشتر می‌کرد. برای اینکه بچه‌ها را به احساس خودباوری برسانید به پیشنهادات ما عمل کنید:
از سنین نوپایی که بچه‌ها کم‌کم به انجام کارهای بزرگ‌ترها علاقه نشان می‌دهند، از آنها حمایت کنید تا موفق شوند و مزه موفقیت را بچشند.
برای تجربه‌آموزی بچه‌ها برنامه‌ریزی کنید و اجازه دهید در زندگی واقعی به موفقیت برسند، نه در زندگی مجازی و دنیای بازی‌ها و غول‌های دیجیتال. بازی‌های کامپیوتری همانقدر که به‌راحتی امکان موفقیت را ایجاد می‌کنند، قدرت کمتری هم در ایجاد روحیه «من می‌توانم» به کودکان و نوجوانان می‌دهند.
بعد از حمایت‌های اولیه در انجام هر تجربه جدیدی، کم‌کم خود را کنار بکشید تا بچه‌ها متوجه توانایی فردی خودشان بشوند.
تحملتان را برای دیدن خرابکاری و شکست بچه‌ها بالا ببرید و انتقاد به آنها را به حداقل، در تنهایی و به نرم‌ترین حالت ممکن تبدیل کنید.
دوره دبستان وقت خوبی است تا کم‌کم خودشناسی (ویژگی‌های مثبت و منفی) کودک را به او بیاموزید و بر توانایی‌هایش تاکید کنید.
کار جمعی و تعاون
«آیت‌الله خامنه‌ای: چرا فرهنگ کار جمعی در جامعه ما ضعیف است؟ این یک آسیب است. با اینکه کار جمعی را غربی‌ها به اسم خودشان ثبت کرده‌اند، اما اسلام خیلی قبل از اینها گفته است: برای انجام کارهای خوب و نیک با هم همکاری کنید، دسته جمعی به ریسمان الهی چنگ بزنید و… .»
شما کدام کاری را می‌شناسید که آدم‌های موفق در آن، بدون ارتباط با دیگران کار کنند ؟ بخش زیادی از این آموزش‌ها باید در مدرسه انجام شود اما اثر‌گذاری خانواده همیشه بیشتر است. گاهی هم می‌بینیم که مدرسه می‌خواهد به رشد بچه‌ها کمک کند اما خانواده حوصله همکاری با دانش‌آموز را ندارد ! مثلا بزرگ‌ترها به بچه می‌گویند: «وقتی معلم ات می‌داند تو نمی‌توانی تنهایی این کار را بکنی پس چرا هر روز سؤال و کاردستی جدیدی به تو می‌دهد!» این رویه بعضی خانواده‌ها، کمک مدرسه را هم پس می‌زند. اگر بچه‌ها برای دفعه‌های اول تجربه همکاری و کار جمعی را با خانواده پیدا کنند، آزمون و خطاهای راحت تری خواهند داشت. مادری که فرزندانش در یک کشور دیگر به مدرسه رفته‌اند می‌گفت: «یکی از وظایف ما خانواده‌ها در این مدارس همکاری با بچه‌ها برای انجام پروژه‌هایشان بود؛ مثلا گاهی مدرسه به بچه‌ها دفترچه تبلیغاتی از انواع کالا مثلا شکلات، چسب، کاغذ و… می‌داد و از آنها می‌خواست به کمک خانواده به در منازل مردم بروند و برای این کالاها به نفع خیریه‌ها بازاریابی کنند». برای کمک به رشد روحیه کار تیمی در بچه‌ها اول خودتان باید تلاش کنید که بچه‌ای خودخواه و خودمحور تربیت نکنید. روحیه حرف شنوی از جمع و مسئولیت پذیرفتن را در کودک خود تقویت کنید. سعی کنید تا بچه‌ها از کمک به پذیرایی مهمان‌ها در خانه، تعمیر یک وسیله و هر کار دیگری که چند عضو خانواده در آن سهیم باشند شروع کنند و کم‌کم سرپرستی این گروه را به بچه‌ها بدهید. حتی ممکن است بتوانید مسئولیت اداره دسته جمعی آپارتمانتان را به نوجوانان‌تان بدهید. باید به فرزندتان بیاموزید که اول خوب بداند چه وظیفه‌ای در گروه پذیرفته، دیگران چه وظیفه‌ای دارند و پیامد کم‌کاری او چه می‌تواند باشد؟
کنجکاوی، امید
«آیت‌الله خامنه‌ای: امید را پرورش دهید.این مثل یک گلوله‌ای خواهد شد و پیش خواهد رفت.اگر این اتفاق بیفتد کشور از وجود او بیشترین استفاده را خواهد کرد.کنجکاوی توان دنبال کردن به فرد می‌دهد.»
کنجکاوی و امید چشم بچه‌ها را برای دیدن نیازهای جامعه و تلاش برای حل آن باز می‌کند. بچه‌ها کنجکاو به دنیا می‌آیند برای همین است که دائم می‌خواهند همه‌‌چیز را لمس کنند، همه جا سرک بکشند، بعد‌ها دائم سؤال می‌پرسند و… اما غر زدن دائم، محروم کردن بچه‌ها از حس کردن اشیا، بی‌جواب گذاشتن سؤال‌ها و مسخره کردن فکر خامشان کم‌کم این استعداد آنها را می‌خشکاند. برای رشد کنجکاوی بچه‌ها هیچ‌چیز بهتر از آن نیست که اجازه دهیم مسیر فطرت آنها بدون خطر به‌کار خود ادامه دهد و اشیا و افراد را بشناسد.گاهی از لفظ اشتباهی به اسم فضولی به جای کنجکاوی استفاده می‌شود. بهتر است خانواده‌ها اول از نقش کنجکاوی سالم در پیشرفت تحصیلی و رشد استعدادها باخبر باشند تا حد سالم آن را سرکوب نکنند اما حد ناسالم آن‌که به دخالت در حوزه شخصی دیگران مربوط می‌شود اغلب با قرار دادن الگوی مناسب یا حذف الگوی نامناسب وتذکر ملایم رفع می‌شود. اطلاعاتی که مغز با کنجکاوی پیدا می‌کند را با تزریق امید می‌توان عملی کرد. با تکرار دائم نیمه پر لیوان را دیدن مثلا در نمره‌ای که بچه‌ها می‌آورند و نتیجه بازی‌هایشان و… به آنها درس امید بدهید. کارآفرین‌ها به‌خاطر امیدشان از هر شکستی راه جدیدی برای موفقیت درست می‌کنند.
تن به‌کار دادن
تنبل‌ها که نمی‌توانند کارآفرین شوند. تنبلی علاوه بر اذیت کردن خانواده، موفقیت شغلی و خانوادگی آینده بچه‌ها را هم قطعا از بین خواهد برد. به‌عنوان یک پدر و مادر آگاه حواستان باشد که از دوران کودکی رفتاری با بچه‌ها داشته باشید که آنها را برای تن به‌کار دادن آماده کنید. برای کمک به افزایش روحیه کارورزی بچه‌ها که اساس میل به کارآفرینی است، از این راه‌ها کمک بگیرید.
توان جسمی، سنی و علاقه فرزندتان را خوب بشناسید تا افراط و تفریط نکنید.
قبل از خود کار، روحیه اهل کار بودن مهم است؛ پس، از کارهایی شروع کنید که حتی اگر غیرضروری است اما مورد علاقه فرزندتان باشد؛ مثلا شما نیاز به تا کردن لباس‌ها دارید اما او می‌گوید من جارو بکشم؟
در دوره 3 سالگی نخستین تلاش‌های استقلال‌خواهی و انجام کار در بچه‌ها جوانه می‌زند. از فرصت استفاده کنید و حتما به آنها فرصت انجام کارها را بدهید.
تلاش‌های کوچک بچه‌ها را تشویق کنید حتی اگر با سطح دلخواه شما خیلی فاصله دارند.برای آدم‌های اهل کار خیلی احترام قائل باشید نه اینکه نزد بچه‌ها یک دلال را به یک باغبان ترجیح دهید.
همت و مطالعه
«آیت‌الله خامنه‌ای: کودکان را به کتابخوانی عادت دهیم؛ که این تا آخر عمر همراهشان خواهد بود. این فردی که شما تربیت می‌کنید، چند صباح دیگر یک استاد است، یک مدیر فعال است، یک کارشناس برجسته است. او را آنجوری تربیت کنید که با همت بلند پرورش پیدا کند.»
کارآفرینی نیاز به تلاش زیاد دارد و تحمل این سختی‌ها اگر همت نباشد نمی‌شود. بعضی‌ها تلاش هم دارند، همت، یعنی پیگیری مدام هم دارند اما باز موفق نمی‌شوند؛ چراکه از تجربه و علم دیگران به خوبی استفاده نکرده‌اند و این پیوند مطالعه و همت را می‌خواهد. مطالعه زندگی افراد موفق، مخترعین، کارآفرینان وکتاب‌های آموزش‌دهنده مهارت برای همه گروه‌های سنی خوب است اما اگر بچه‌ها در مقطع ابتدایی هستند بیش از سایرین به علاقه آنها در انتخاب کتاب دقت کنید تا علاقه کلی آنها حفظ شود. مطالعه دائمی هم با همت ممکن می‌شود. برای تقویت همت به بچه‌ها در تعیین هدف‌شان و برنامه‌ریزی برای رسیدن به آن کمک کنید. هرچه بیشتر بچه‌ها لذت پیشرفت در برنامه‌ریزی‌شان را بچشند همت‌شان قوی‌تر می‌شود. افراد با همت همیشه مورد تحسین دیگران هستند، سعی کنید نمونه این افراد را دائم نزد بچه‌ها مثال بزنید و این نمونه‌ها را مطرح کنید و به آنها احترام بگذارید.
