در حال حاضر میزان جمعیت سالمند جهان روز به روز در حال افزایش است و میزان زنان سالمند 3 برابر مردان برآورد شده است. گرچه برخی سالمندان افراد فعال و شادابی هستند اما اکثرا با ورود به 70 سالگی دچار مشکلات جسمانی و روحی میشوند
تغييرهاي فيزيولوژيك و جسماني نظير كاهش احساس گرسنگي و تشنگي در كنار برخي تغييرهاي رواني مانند گوشه‌گزيني و ميل به تنهايي باعث تغيير آداب و شيوه زندگي بسياري از سالمندان مي‌شود. پزشکان و متخصصان تغذيه مي‌گويند كليد سلامت در دوران سالمندي، تغذيه متعادل و متنوع و داشتن فعاليت فيزيكي مناسب است. در «سالمندان» اين هفته برخي از تغييراتي را كه بعد از 75 سالگي رخ مي‌دهد و به‌خصوص بر ذائقه و عادت‌هاي غذايي سالمندان اثرگذار است، مرور مي‌كنيم، با اين اميد كه خانواده‌ها توجه بيشتري به اين نکته‌ها داشته باشند.
كاهش اشتها
با افزايش سن، به‌خصوص بعد از 75 سالگي، اشتهاي فرد كاهش مي‌يابد و به همين علت بيشتر سالمندان دچار كاهش وزن تدريجي مي‌شوند. دليل اصلي اين موضوع، بروز اختلال در کارکرد درست سيستم اعلام سيري و گرسنگي در مغز است. بعد از 75 سالگي، مغز فرمان گرسنگي صادر نمي‌کند و به همين علت فرد معمولا ساعت‌هاي طولاني‌تري احساس سيري دارد. اين مساله به مرور باعث كاهش ريزمغذي‌ها و موادمعدني در بدن مي‌شود.
کاهش پرزهاي چشايي
بعد از 75 سالگي، تعداد پرزهاي چشايي كاهش مي‌يابد و به حدود يك‌سوم دوران جواني مي‌رسد. تعداد باقيمانده پرزها نيز به خوبي مزه‌ها را منتقل نمي‌كنند و سالمند به خوبي نمي‌تواند مزه شيرين، شور، ترش و تلخ و به‌خصوص مزه شور را از هم تشخيص دهد. به همين دليل ميزان بيشتري نمك يا شكر به غذاي خود مي‌افزايد و اين مساله خطر ابتلا به فشارخون بالا يا ديابت را افزايش مي‌دهد.
كاهش حس تشنگي
تشنگي، زنگ خطري است كه نشان مي‌دهد بدن دچار كم‌آبي شده است. با افزايش سن، اين سيستم نيز دچار مشكل مي‌شود. يعني اين زنگ خطر در سالمندان زماني به صدا درمي‌آيد كه كم‌آبي به نقطه خطرناكي رسيده باشد. از سوي ديگر، كاهش ميزان آب ذخيره در بدن خود خطر كم‌آبي و عوارض ناشي از آن را دوچندان مي‌كند. در
20 سالگي، 60 تا 65 درصد بدن يك فرد را آب تشكيل مي‌دهد و حجم زيادي از اين آب در ماهيچه‌ها وجود دارد اما به مرور، از ميزان اين آب كاسته مي‌شود و تقريبا به حدود 55 تا 60 درصد مي‌رسد. دليل آن هم تحليل عضلات و ماهيچه‌هاست. نکته ديگر اينکه در 20 سالگي، در هر دقيقه عروق 140 ميلي‌ليتر خون از خود عبور مي‌دهند در حالي كه در 70 سالگي، اين ميزان به 80 ميلي‌ليتر مي‌رسد، يعني عبور ريزمغذي‌ها، عناصر معدني و سموم از خون كمتر و كندتر انجام مي‌شود و اين موضوع خود باعث از بين رفتن تعادل عناصر معدني خون مي‌شود. براي پيشگيري از بروز كم‌آبي بدن، توصيه مي‌شود سالمندان بدون توجه به حس تشنگي، مرتب در طول روز آب بنوشند. مصرف روزانه 5/1 ليتر آب (معادل 8 ليوان) براي اين گروه سني ضروري است.
كاهش حس بويايي
بويايي نقشي اساسي در تحريك اشتها و در تشخيص مزه‌ها دارد. مردان از سن 20 سالگي، به‌تدريج حس بويايي خود را از دست مي‌دهند اما اين حس در زنان پايدارتر است و تا رسيدن به يائسگي همچنان قدرتمند كار خود را ادامه مي‌دهد. كاهش قدرت بويايي به‌تدريج اتفاق مي‌افتد و بازگشتي ندارد، به همين علت معمولا بعد از 75 سالگي، اثر منفي بر اشتهاي فرد مي‌گذارد.
كاهش قدرت بينايي
خوب ديدن غذا و تشخيص رنگ‌ها از محرك‌هاي اشتها محسوب مي‌شود پس كاهش قدرت بينايي در كاهش ميل به غذا نقش دارد. انتخاب عينك مناسب، درمان بيماري‌هاي چشمي و بهره‌گيري از نور كافي، بدون?شك باعث مي‌شود ميل سالمند به صرف غذا بيشتر شود.
افزايش مشكلات دهان و دندان
بروز مشكلاتي در جويدن غذا و احساس درد هنگام گاززدن يا جويدن نيز مي‌تواند باعث شود سالمند تنوع غذايي خود را كاهش دهد. سالمنداني كه از پروتزهاي دنداني استفاده مي‌كنند نيز گاهي دچار اين مشکل مي‌شوند چون مشكل صورت با افزايش سن تغيير مي‌كند و پروتزي كه در 65 سالگي مناسب فك است، در 70 سالگي ديگر كارآمد نيست. مراجعه مرتب به دندان‌پزشك و رفع اين مشكل مي‌تواند به سالمند در داشتن رژيم غذايي متنوع و متعادل كمك كند.
بروز اختلال‌هاي حركتي
لرزش اندام‌ها و كاهش قدرت ماهيچه‌ها از عواملي هستند كه سالمند را از پخت وصرف غذا منصرف مي‌كنند.
افزايش مشکلات گوارشي
با افزايش سن، سيستم گوارش دچار تغييرات اساسي نمي‌شود ولي تغييرات كوچك به هر حال بر توانايي هضم و جذب موادغذايي تاثير مي‌گذارند. كاهش ترشح بزاق، در كنار مشكلات دنداني و خوب نجويدن غذا، بر هضم غذا تاثير دارد. در اين شرايط، غذا ديرتر هضم مي‌شود، احتمال بروز يبوست افزايش مي‌يابد، ويتامين‌ها و موادمعدني به‌خصوص كلسيم كمتر جذب مي‌شود و مصرف مكمل‌هاي ويتاميني و مواد معدني ضرورت پيدا مي‌كند.
بروز اختلال‌هاي متابوليكي
با افزايش سن، ميزان جذب سلولي ويتامين‌ها و قند كاهش مي‌يابد. از سوي ديگر، بروز اختلال‌هاي هورموني، سلامت فرد را تهديد مي‌كند. برخي افراد هم دچار مقاومت به انسولين مي‌شوند و در طول سال‌ها اين مساله مي‌تواند باعث بروز ديابت نوع 2 شود و اگر درمان نشود، با عوارض شديدي به‌خصوص بر عروق خوني همراه خواهد بود.
الفباي تغذيه سالم
در دوران سالمندي
قند بيشتر، چربي بيشتر:در افراد سالمند، مخصوصا آنهايي كه اهل تحرك، پياده‌روي و ورزش هستند، ميزان دريافت انرژي به نسبت كمتر از ميزان صرف انرژي است. به همين دليل بايد ميزان مصرف قند و چربي، به‌خصوص قندهاي پيچيده و چربي‌هاي مفيد را افزايش دهند.
مصرف حداقل 3 وعده غذا در روز:لازم است فرد سالمند حداقل در طول روز 3 وعده غذايي اصلي داشته باشد. حجم هر وعده به نيازهاي تغذيه‌اي و اشتهاي او بستگي دارد؛ اگر در هر وعده اشتهاي كافي نداشت، مي‌تواند مقداري از غذا را در زماني مصرف كند كه ميل بيشتري صرف غذا دارد. مصرف ميان‌وعده‌هايي مثل ماست يا آبميوه نيز توصيه مي‌شود.
مصرف منابع پروتئين:براي پيشگيري از تحليل عضلات توصيه مي‌شود فرد سالمند حداقل يك وعده در روز غذاي غني از پروتئين مصرف كند. مصرف منابع لبنيات در هر وعده مي‌تواند پروتئين و كلسيم موردنياز بدن را تامين كند.
هر روز 3 واحد ميوه و سبزي:مصرف روزانه ميوه و سبزي مي‌تواند نياز اين گروه سني به فيبر، ويتامين و نمك‌هاي معدني را برطرف كند. براي پيشگيري از بروز مشكلات گوارشي مي‌توان بخشي از ميوه يا سبزي مصرفي سالمند را بخارپز کرد.
مصرف نشاسته در هر وعده: سبزي‌هاي خشك، برنج، سيب‌زميني و موادغذايي بر پايه غلات مثل نان، شيريني و غلات صبحانه مي‌تواند انرژي لازم روزانه فرد سالمند را تامين كند.
نوشيدن مرتب آب:فرد سالمند بايد مرتب آب بنوشد و منتظر تشنگي نماند. آب، چاي، آب سبزي‌ها، شير و آبميوه همگي مفيدند.
منبع- سلامت ایران